Een kijkje in de wereld buiten huis

Afgelopen week liep ik door de groene kwelder van Schiermonnikoog, aan de zuidzijde van het eiland. Het was een warme zonnige ochtend, met de geur van de zee en de zomer in de lucht. Mijn oog viel op een plant met lilakleurige bloemen, de lamsoor, en een klein bijtje dat er zacht zoemend nectar aan het verzamelen was. Plots vielen er puzzelstukjes op hun plaats in mijn hoofd. Ik besefte:

Élk organisme dat op dit moment op aarde leeft, is een overlevende in een ongelooflijke lange lijn van miljoenen jaren aan evolutie. Hun voorouders hebben standgehouden door de fittest te zijn (survival of the fittest). Degene die het best aangepast waren aan de omgeving, overleefden.

Ik dacht aan de spectaculaire sonar van de bruinvissen in de Waddenzee, waarmee ze zich kunnen oriënteren; de ultieme snelheid van het slanke jachtluipaard; de gewiekste manier van de koekoek om eitjes in andermans nest te leggen en te zorgen dat de nieuwe oudervogels haar jong opvoeden. En ik dacht aan een man die promoveerde op het onderwerp ‘Hoe sla je een vlieg dood?’, omdat vliegen zó snel kunnen draaien in hun vlucht, dat luchtvaartechnici staan te popelen om de technieken van deze gevleugelden toe te passen op hun machines.  

Zelfs de kleinste dieren hebben technieken waar wij als mens versteld van staan. In miljoenen jaren hebben soorten de juiste eigenschappen ontwikkeld om in hun habitat te kunnen overleven én te zorgen dat ze andere dieren te snel af konden zijn.

Dit vraagt toch om verwondering? De drive om te beschermen? Beschermen omdat het extreem waardevol is, omdat we ervan kunnen leren en simpelweg omdat deze dieren het recht hebben om te leven.

Toch lezen we om de haverklap berichten dat er weer diersoorten uitgestorven zijn. Complete zoektochten met wetenschappers en helikopters worden georganiseerd om de laatste individuen van een soort terug te vinden. Sommige soorten zijn onvindbaar. De vraag rijst dan: zijn er nog een paar individuen of is de laatste al jaren geleden verdwenen? Men kan dan besluiten de soort te noteren als uitgestorven. Dat gebeurde bijvoorbeeld met één van de grootste vissoorten op aarde: de Chinese lepelsteur. Een soort die zeven meter lang kon worden en sinds 2003 niet meer waargenomen is. De huidige status van de Chinese lepelsteur? Uitgestorven.

Het tempo van uitsterven ligt tegenwoordig 1000x hoger vergeleken met toen de mens nog niet op aarde was. Wij doden andere levende wezens door armoede, hebzucht of onwetendheid. Of zelfs voor de lol. Het gebeurt indirect door boskap en mijnbouw, waardoor leefgebieden verdwijnen. Of door klimaatverandering.

De mens is een organisme dat zó ver ontwikkeld is dat hij door zijn intelligentie, kracht en machines bij élke, letterlijk élke diersoort kan beslissen over leven of dood.

Punt.

Terug naar die lange lijnen van evolutie. De complexiteit van organismen. Wie zijn wij als mensen, om deze lijnen zo ruw door te zagen? Waarom denken we die macht te hebben?

Ik denk aan woorden op een bankje op Schiermonnikoog, ter nagedachtenis aan ene Annie Dallmeijer – van Dijk:

Beloof me, kind, als ik van hier verdwijn

Treur niet om mij, straks bloeit weer de jasmijn

En geurt de kamperfoelie. Erger zou het zijn

Als zij verdwenen waren, - ik er nog zou zijn

De tekst zet me aan het denken.

Kunnen wij als mensen zó leven, dat we zorgen voor onszelf, maar ook voor de wereld om ons heen? Dat soorten niet meer uit hoeven te sterven. Dat we ons inzetten voor hun behoud en dat we hen respecteren? Dat we ons over hen kunnen verwonderen?

Dat die lange lijnen van evolutie voortgezet kunnen worden, er nieuwe soorten ontstaan die nóg geavanceerder zijn dan ze nu al zijn. En dat wij met steeds grotere verwondering mogen aanschouwen wat er zich ontwikkelt?

Dat we ons hier generaties lang voor gaan inzetten, we dit onderwerp als verplicht lesmateriaal kiezen op scholen en dat we met zijn allen veel harder aan de slag gaan met duurzaamheid en natuurbescherming?

Ik heb nog nooit applaus gekregen van een dier, maar geloof me: als we ons hier allemaal voor gaan inzetten, krijgen we een staande ovatie van alles wat leeft.

Mijn voorstel: zolang we die toejuichende menigte nog niet hebben gezien, moeten we door.

‘Wat een gek beest!’ We turen met de telescoop naar de oostpunt en achtervolgen een vogel met onze ogen. Het dier rent alsof z’n leven er vanaf hangt. Links, rechts, links, rechts zet hij z’n zwemvliezen één voor één neer. Het is een eend. Maar wat voor eend? Hij loopt rechtop, met z’n borst vooruit en doet me denken aan een eend getekend in cartoonstijl. Een soort Donald Duck. Bram en ik kijken gespannen naar de vogel. De enige eendensoorten die we op Richel hebben gezien deze dagen zijn de eider, de koningseider en de wintertaling. Maar dit is duidelijk een andere soort. Het dier draait z’n kop en er is een lichte vlek zichtbaar op de zijkant van z’n hoofd. Bram zegt: ‘Ik denk dat het een ijseend is!’ Ik reageer verbaasd: ‘Een ijseend?! Zeldzaam soortje?’ We kijken naar het silhouet van de kop en snavel en naar andere kleuren in het kleed en zijn overtuigd: dit moet een ijseend zijn. We voeren het dier gelijk in op www.waarneming.nl, de site die aan vogelaars in heel Nederland laat zien waar de leuke soorten zitten. Helaas is Richel behoorlijk onbereikbaar. Dat betekent dat zowel de bijzondere ijseend als de zeer zeldzame koningseider alleen voor ons zichtbaar zijn.

Hieronder een foto van een ijseend (heel slecht herkenbaar, maar genoeg om de soort te bepalen) en daaronder een aquarelschilderijtje dat ik van de koningseider heb gemaakt.

De nacht is indrukwekkend mooi. De sterrenhemel wordt omlijnd door de verschillende lichten aan de horizon: de groen en rood oplichtende boeien van de vaargeul, het licht van de Brandaris en de verlichte schepen. Door het hemelgewelf schiet af en toe een satelliet of een vallende ster. Verschillende sterrenbeelden zijn zichtbaar. Aan de noordzijde van de hemel staat de Poolster, die onderdeel is van het sterrenbeeld de Kleine Beer. Het sterrenbeeld dat de vorm van een platte W heeft, Cassiopeia, is ook duidelijk zichtbaar. In het noordoosten staat Perseus en boven aan de hemel zien we de staart van de Zwaan. Over de hemel ligt een lichte band waarin Cassiopeia en de Zwaan staan: het is de Melkweg. Bij de Waddeneilanden en de Waddenzee is er weinig lichtvervuiling, waardoor de hemel op z’n donkerst is. Jupiter en Saturnus met hun zichtbare manen en ring staan aan de andere kant van de wadtoren.

Er zijn ook geluiden te horen: kabbelend water aan alle zijden van de toren en af en toe een grote stern die krijsend over komt vliegen. We kijken nog wat rond in de verlichte duisternis en dommelen langzaam in. Buiten slapen is heerlijk. 

De volgende ochtend doe ik m’n ogen open en kijk slaperig om me heen. De zon brandt als een felle lamp boven de horizon en er ligt een dun wolkendek over Richel. Tijd voor een nieuwe dag. Het ontbijt vindt plaats achter de telescoop. De horizon blijkt gevuld met zeilschepen. Het is een prachtig, idyllisch gezicht.

‘Hmm… wat zie ik daar aan de horizon, daar naast die groep eiders? Het lijken wel mensen, maar nee, dat kan niet. Wat voor vogels zijn dat?’ Bram pakt de telescoop en zoekt naar de grote figuren in het water. ‘Het zijn kajakkers!’, reageert hij licht verrast. ‘Huh, oké…’, reageer ik. Ze blijken op ons af te varen. Normaal gesproken krijgen we alleen bezoek met laagwater. Dat is het moment dat boten van bezoekers vast komen te liggen, waarna de mensen uit hun boot stappen en naar de wadtoren komen lopen. Maar deze keer komen bezoekers naar ons toe varen. We trekken onze outfits aan van Natuurmonumenten en lopen naar beneden om ze te verwelkomen. Ze komen steeds dichterbij, en met de verrekijker zien we dat het ongeveer 3 mannen en 6 vrouwen zijn. ‘Goedemiddag, wat leuk dat jullie langskomen! Waar komen jullie vandaan?’ Eén van de kajakkers reageert: ‘We komen vanaf Vlieland!’. ‘Vinden jullie het leuk om op de toren te komen?’, reageer ik. Ze nemen ons aanbod graag aan. Met veel moeite stappen ze uit de kano’s -gelukkig is het maar maximaal 1 meter diep- en ze binden hun kano’s vast met touwen aan de toren.